Zasięg terytorialny i podziały dialektu mazowieckiego

Dialekt mazowiecki występuje na obszarze północno-wschodniej i środkowej części Polski. Zachodnią granicę tego obszaru wyznaczają miejscowości: Skierniewice, Sochaczew, Gostynin, Płock i Mława. Na północy granica przebiega na północny zachód od Nidzicy, Szczytna, Mrągowa, Giżycka i Olecka, biegnąc do Suwałk i Sejn, a stąd wzdłuż granicy państwowej na południe do Włodawy. Południowa granica dialektu mazowieckiego biegnie od Skierniewic i Grójca, poprzez Garwolin, Radzyń Podlaski do okolic Włodawy.

Mapa 1. Zasięg i podziały dialektu mazowieckiego (za H. Karaś 2010 )

W obrębie dialektu mazowieckiego, biorąc pod uwagę określone cechy językowe, można wyróżnić mniejsze kompleksy gwarowe. Widoczny na mapie 1. wewnętrzny podział dialektu mazowieckiego powstał na podstawie prac K. Nitscha (1957) i S. Urbańczyka (1962). Według tego ujęcia gwarowy obszar mazowiecki dzieli się na: a) Mazowsze bliższe – nad dolnym Wieprzem i po obu stronach Wisły po Płock; b) Mazowsze dalsze z Mazurami – nad środkową Narwią oraz jej dopływami i c) Podlasie z Suwalszczyzną. Osobny zespół gwarowy stanowią Kurpie, które pod względem geograficznym znajdują się na obszarze Mazowsza dalszego, jednak niektórymi cechami gwarowymi, przede wszystkim szeroką wymową samogłoski nosowej ę i grupy eN, nawiązują do gwar Mazowsza bliższego. Z pewnymi zastrzeżeniami zalicza się do dialektu mazowieckiego także Warmię, Ostródzkie i Lubawskie, a w części prac – Łowickie (Kowalska 1991), por. mapa 1.

Ukazany wyżej typ podziału językowego Mazowsza, ustalony na początku XX w. przez K. Nitscha, został przyjęty w niniejszym projekcie. Podział ten z pewnymi modyfikacjami występuje także współcześnie – tworzą go głównie zjawiska gwarowe z zakresu fonetyki. Istnieją także inne propozycje wewnętrznych podziałów dialektu mazowieckiego (por. Friedrich 1937; Karaś 2010 ; Kowalska 1991; Tarnacki 1939)